Rejon Soleczniki na Litwie

            Kraina o niezwykłej urodzie, wspaniałych krajobrazach, ciekawych zabytkach, osobliwościach przyrodniczych. Malownicze jeziora, rozległe masywy leśne, liczne strumienie i kapryśna rzeka Mereczanka.

            W dziejach tej ziemi zapisali się zarówno Litwini jak i Polacy. Dzisiejsze oblicze rejonu to historyczne dziedzictwo obu tych nacji. Prawie 80% mieszkańców rejonu stanowią Polacy, którzy dominują we władzach samorządowych, kultywują dawne tradycje, obyczaje, nie zapominając o swej polskości. Rejon Soleczniki to obszar, gdzie przenikają kultury wielu narodów: Polaków, Litwinów, Białorusinów, Cyganów. Rejon ten jest skarbnicą niewykorzystanych w pełni walorów turystycznych.

            Piękne kościoły,  pałacyki, kryjące legendy kamienie mitologiczne i starożytne kurhany, unikalne zabudowania starych wsi i urocze krajobrazy – to wszystko spotka na swoim szlaku podróżujący po Rejonie Solecznickim. Do zwiedzania tego regionu Litwy zachęcają licznie zgromadzone pamiątki architektoniczne i przyrodnicze. Dane statystyczne wskazują na istnienie 280 zabytków kultury, wśród których jest 13 kościołów, dwie cerkwie, kaplice, zabudowania dawnych domów.

            Centrum rejonu – Soleczniki, miasto w odległości 45 km od Wilna przy szosie Wilno – Lida o powierzchni 2,98 km kw., liczące ok. 7000 mieszkańców. Od 1998 roku centrum miasta zdobi pomnik Adama Mickiewicza wzniesiony z okazji 200 – rocznicy urodzin poety. Rok później w Solecznikach odsłonięto także pomnik przywódcy powstania 1863 roku Konstantego Kalinowskiego.

            Swoistą kroniką Solecznik jest miejscowy cmentarz. Miejsce wiecznego spoczynku znaleźli tu nie tylko byli właściciele majątku Wagnerowie, ale też wiele zasłużonych dla Solecznik osobistości. Na solecznickim cmentarzu kościelnym 2 listopada 1821 roku, będąc w gościnie u zaprzyjaźnionego księdza, Adam Mickiewicz oglądał obrzęd Dziadów, który to później przedstawił w swoim słynnym poemacie. W roku 2004 na placu przy miejscowym kościele została odsłonięta tablica pamiątkowa z napisem poświadczającym dany fakt.

            Na początku XXI wieku w Rejonie Solecznickim możemy podziwiać architekturę minionych wieków. W dobrym, bądź dostatecznym stanie do naszych dni zachowały się pałacyki w Solecznikach, Jaszunach, Hornostaiszkach.

            Najlepiej prezentującą się tego rodzaju pamiątką jest pałacyk Wagnerów w Solecznikach, w którym dzisiaj mieści się Szkoła Sztuk Pięknych im. Stanisława Moniuszki. W źródłach pisanych dworek w Solecznikach wspominany jest od XIV wieku. Prawa własności początkowo należały do Hlebowiczów, następnie Chodkiewiczów, a od 1835 roku do Wagnerów. W 1880 roku Witold Wagner wybudował tu dwupiętrowy pałacyk w stylu neorenesansu i neoklasycyzmu. Wewnątrz budynku można obejrzeć piękne piece kaflowe, godna podziwu jest tzw. „złota sala”. W ciągu ostatnich lat pałac jest restaurowany, co pozwala wierzyć, że będzie służyć jeszcze niejednemu pokoleniu solczan.

            Na obrzeżach miasta przy trasie na Wilno wznosi się murowana kaplica z końca XVIII wieku autorstwa architekta Wawrzyńca Gucewicza.

            W odległości 8 km od Solecznik nad rzeką Wisińczą położone są Małe Soleczniki – dawna posiadłość Hlebowiczów i Chodkiewiczów, później (od 1824 roku) – Mianowskich. Mikołaj Mianowski był profesorem Uniwersytetu Wileńskiego, a po jego zamknięciu profesorem, kierownikiem katedry i rektorem Wileńskiej Akademii Medyczno – Chirurgicznej. Pochowany na miejscowym cmentarzu. Tuż przy cmentarzu znajduje się kościół św. Józefa, przebudowany w roku 1834.

            W nieco gorszym stanie niż pałacyk Wagnerów możemy oglądać pałac Balińskich i Śniadeckich w Jaszunach. Okazała budowla nad rzeką Mareczanką została wzniesiona według projektu Karola Podczaszyńskiego w latach 1824 – 1828. Od XV do końca XVIII wieku Jaszuny należały do Radziwiłłów, po czym nabył je cześnik inflancki Ignacy Baliński. Po tym kiedy jego syn Michał Baliński w roku 1820 ożenił się z Zofią Śniadecką, w majątku zamieszkała również rodzina Śniadeckich. W XIX wieku Jaszuny stały się ośrodkiem myśli polskiej. Goszczą tu ludzie nauki i kultury nie tylko z pobliskiego Wilna: Stanisław Jundziłł, bp Kłągiewicz, Tomasz Zan, Adam Mickiewicz, Antoni Edward Odyniec, Paweł Brzostwoski, Józef Mianowski, Wawrzyniec Puttkamer oraz Juliusz Słowacki, który to właśnie w Januszach przeżywał swą nieodwzajemnioną miłość do Ludwiki Śniadeckiej, córki Jędrzeja Śniadeckiego, siostry Zofii Balińskiej.

            26 tys. ha Rejonu Solecznickiego czyli prawie 1/6 terytorium, zajmuje Puszcza Rudnicka (ogólna powierzchnia 37 tys. ha). W XV – XVII w. puszcza była rezerwatem polowań królewskich, gdzie Kazimierz Jagiellończyk wybudował pałac myśliwski. W nim podczas wielodniowych polowań Barbara Radziwiłłówna odwiedzała Zygmunta Augusta. To przez Rudniki, miejscowość położoną na skraju Puszczy Rudnickiej, ciagnął kondukt żałobny wiozący szczątki królowej Barbary Rzadziwiłłównej.

            Puszcza Rudnicka to olbrzymi kompleks biotopów będący niewątpliwie jednym z najwartościowszych terenów w rejonie. W okolicy Zygmunciszek na wysokości 30 m wznoszą się wydmy kontynentalne. Otwarte, piaszczyste pustkowie zostało ukształtowane przez zrzucane na dawny poligon bomby oraz ciągłe pożary. Powstał w ten sposób unikalny piaszczysty twór.

            W Puszczy Rudnickiej są trzy jeziora. Jezioro Kiernowskie (pow. 81 ha) ze wszystkich stron otaczają bagna. W przeważającej części są to bagna nizinne, porośnięte czarną olchą i niskopiennym sośniakiem. Znajdujące się niedaleko poligonu jezioro Szulnia (pow. 1,5 ha) również otaczają bagna. Jest to typowo wyżynnobagienne jezioro dystroficznego typu. Na południowym wschodzie puszczy, na bagnach otoczonych przez kontynentalne wydmy, leży jezioro Gulbińskie.

            Drugą pod względem wielkości miejscowością w Rejonie Solecznickim są położone w odległości 33 km od centrum rejonowego Ejszyszki. Nazwa miasteczka pochodzi od nazwiska jego założyciela Ejxisza czy Ejsziusa, rodem Żmudzina, który w roku 1070 otrzymał posiadłość od Erdziwiłła, syna Montwiła.

            Ejszyszki – miasteczko wielonarodościowe, gdzie od wieków żyli Polacy, Litwini, Rosjanie, Białorusini, Cyganie, Żydzi. Bogactwo kultur i religii potwierdza fakt istnienia w swoim czasie w Ejszyszkach dwóch kościołów trzech synagog i cerkwi prawosławnej.

            W Ejszyszkach warto odwiedzić miejscowy kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego. Świątynię wzniesiono w latach 1847 – 1852 według projektu znanego historyka i inżyniera Teodora Narbutta. Wewnątrz kościoła możemy obejrzeć wiele dzieł sztuki, wśród nich obrazy „Wniebowstąpienie Chrystusa” i „Maria”z XVIII wieku. Natomiast 40 – metrowa dzwonnica z bocznymi bramami stanowi rzadkie połączenie kompozycyjne w architekturze.

            Pamiątką obecności narodu Mojżeszowego w Ejszyszkach jest stary cmentarz  żydowski. Stoi tu również pomnik pamięci Żydów, pomordowanych w czasie II wojny światowej.

            W odległych o 3 km od Ejszyszek Hornostaiszkach znajduje się pałac należący niegdyś do majątku Sekluckich. Parterowy budynek w stylu późnego klasycyzmu został wybudowany na początku XIX wieku. Na liście zabytków dawnego dworku znajdują się też dom służby, oficyna, młyn wodny, spichrz, brama wiodąca do majątku. W 1986 roku naprzeciwko pałacu stanął pomnik twórcy litewskiego piśmiennictwa Stanislovasa Rapolonisa, pochodzącego z okolic Ejszyszek.

            W trzech kilometrach od drogi Ejszyszki – Soleczniki w stronę od Butrymańc leżą Rakliszki, dawna posiadłość Houwaltów. 1944 roku w miejscowym majątku odbywały się narady dowództwa Armii Krajowej z przedstawicielami partyzantki sowieckiej, stacjonującej w Puszczy Rudnickiej.

            Godnym uwagi turysty jest Dziewieniski Historyczny Park Regionalny zajmujący 10876 ha powierzchni gminy dziewieniskiej i poszkońskiej. Znajduje się tu wiele interensujących pamiątek przyrodniczych i architektonicznych, wśród nich dąb grygiski, którego wiek szacuje się na 400 – 450 lat; mitologiczne kamienie; kurhany; góry zamkowe. Osobliwością Parku są tzw. wsie uliczne (inaczej zagonowe, kiedy to budynki są umieszczane po jednej stronie ulicy), powstałe w okresie reformy włokowej XVI wieku. Na niedługim odcinku od ujścia rzeki Gauja między Dziewieniszkami i Poszkami spotkamy trzynaście tego rodzaju miejscowości, stanowiących trzy niedaleko siebie znajdujące się grupy wsi ulicznych. Takie ulokowanie wsi jest rzadko spotykanym zjawiskiem w innych regionach Litwy. Do nich zaliczane są Żyżmy, Rymosze, Poszki, w których zabudowania pochodzą z końca XIX – pocz. XX wieku. W niedużym muzeum w Poszkach, gdzie też mieści się Centrum Informacyjne Dziewieniskiego Historycznego Parku Regionalnego, można obejrzeć naczynia i narzędzia gospodarstwa domowego z XIX i pocz. XX wieku zebrane na terytorium regionu dziewieniskiego. Działa tu także ekspozycja wyrobów lnianych, a pracownicy Centrum chętnie zademonstrują etapy powstawania ręczników, obrusów, kap.

            Same Dziewieniszki – to typowe pod względem rozlokowania miasteczko charakterystyczne miejscowościom Litwy Wschodniej i sąsiedniej Białorusi. Podstawowym elementem Dziewieniszek jest plac jednoczący miasteczko z Wilnem, Oszmianą, Trobami (Sobotnikami), Gieranionami i Solecznikami. Ważnym zabytkiem historycznym jest tutaj kościół pw. Najświętszej Marii Panny Różańcowej z 1783 roku oraz 21 – metrowa dzwonnica kościelna wybudowana w roku 1903. Na uwagę zasługuje też znajdująca się przy drodze na Sobotniki kaplica z rzeźbą Jezusa Ukrzyżowanego, przez miejscowych zwana „szwedzką kaplicą”.

            Pamiątką epoki lodowcowej są kamienie mitologiczne uznawane za pomniki przyrody. Kilka takich można obejrzeć na terytorium Dziewieniskiego Historycznego Parku Regionalnego. W odległości  stu metrów od trasy Soleczniki – Poszki – Dziewieniszki na łące leżą dwa kamienie. Większy nosi nazwę Jankiela, mniejszy – Jankieluka. Zgodnie z legendą są to dwaj zaklęci muzykanci, którzy wracając z wesela postanowili krótko odpocząć. Treść legendy związanej z innym kamieniem mitologicznym również dotyczy wesela. Mówi o tym sama jego nazwa – Zaklęte wesele. Leży on niedaleko wsi Żyżmy. Dobrze przyjrzawszy się kamieniowi można na nim dojrzeć figury siedzących ludzi.

            Na południowy wschód od Dziewieniszek, tuż przy granicy z Białorusią w miejscowości Norwiliszki, niczym twierdza wznoszą się mury klasztoru. W XVI wieku norwiliski folwark należał do Doroty Szorcowej, która później zapisała cały swój majątek Zakonowi Franciszkanów Braci Mniejszych w Wilnie. Na  początku XVII wieku w Norwiliszkach stanął klasztor wybudowany na wzór Zamku Mitchyn Dolny w Wysokich Tatrach w Słowacji. Klasztor został zamknięty w drugiej połowie XIX wieku i stacjonowały w nim wojska armii carskiej. Po przekazaniu budowli na rzecz szkoły rolniczej, mieściła się tu bursa dla dziewcząt, a później plebania.

            Kościół pw. św. Michała Archanioła w Taboryszkach jest najstarszą świątynią w rejonie. Drewniany kościół został wybudowany w 1770 roku przez koncelistę Wielkiego Księstwa Litewskiego Mikołaja Ważyńskiego. Zgromadzonych jest tu 25 dzieł sztuki. W Taboryszkach działa również klasztor Zakonu Bosych Karmelitów. Interesująca jest też brama z dzwonnicą, wzniesiona prawdopodobnie w tym samym czasie co i kościół.

            W znajdujących się nieopodal Turgielach wznosi się kościół pw. Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny, wybudowany w latach 1897 – 1909. Wnętrze świątyni od kilku lat zdobi m.in. kopia obrazu Hansa Memlinga „Sąd Ostateczny” pędzla wileńskiego plastyka Roberta Bluja.

Rejon Solecznicki leży w dorzeczu Mereczanki, będącej prawym dopływem Niemna; Waki będącej dopływem Wilii oraz Gawji, Dzitwy, Naczy, będących również dopływami Niemna. Piękno tego rejonu można poznawać podróżując trasami wodnymi:

Mereczanka: (długość trasy – 70  km, sezon: maj-wrzesień)

            Prawy dopływ Niemna, ósma pod względem długości rzeka Litwy, najważniejsza rzeka Dzukii.

Wycieczkę po cieszącej się popularnością wśród miłośników spływów kajakowych rzece najlepiej rozpocząć w Taboryszkach. W znajdującym się nieopodal gospodarstwie agroturystycznym „Klimkyne” można wynająć łódki i kajaki (http://www.klimkyne.lt/). Podróż toczy się przez wsie Michnowo, Turgiele, Merecz (słynna republika Pawłowska). Następnie turystę czekają piękne pogórkowate krajobrazy wiodące do Jaszun (dworek Balińskich).

Solcza: (długość trasy – 63 km, sezon: kwiecień – wrzesień)

            Solcza – największy dopływ Mereczanki. Rzeka stosunkowo bystra, niegłęboka, o niskich progach, bardzo kręta (posiada wszystkie cztery stopnie załamań). Trasa polecana miłośnikom krótkich wycieczek. Proponowany początek – wieś Koniuchy. Rzeka wije się przez Poczobuty, Gierwiszki. Po wpłynięciu Wisińczy łożysko Solczy zwiększa się do 2 m. Za Ejszyszkami podróżnych czeka 13 – kilometrowy odcinek przez las. Przepłynąwszy jego, najlepiej zatrzymać się na lewym brzegu i tutaj zakończyć wycieczkę.

Wisińcza: (długość trasy – 23 km, sezon: maj – wrzesień)

            Wisińcza – prawy dopływ Solczy. Rzeka płynie przez Puszcze Rudnicką. Prąd wody wolny. Po Gudełkach i Gumbie płynący nie napotkają żadnych miejscowości. 13 km od ujścia Wisińczy wpada Kiernawa. W dole Wisińcza połączy się z Solą.

Wersoka:

            Wersoka przepływa przez Rejon Solecznicki i Orański, głównie przez lasy. Brzegi rzeki suche. Podróż poleca się rozpocząć od wsi Wersoka (koło nowego Dworu). Nieopodal Wersoki znajduje się 124 – hektarowy staw ciągnący się prawie przez 7 km.

Tradycyjne imprezy organizowane w Rejonie Solecznickim

Atrakcją dla turystów odwiedzających Rejon Solecznicki będą, mające wieloletnią tradycję, imprezy organizowane przez placówki kultury regionalnej. Do cyklicznych imprez należą m.in. „Wiosenka Poezji”, Noc Świętojańska, Święto Jana, Święto folkloru polskiego „Pieśń znad Solczy w Solecznikach”, święto Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny – Matki Boskiej Zielnej w Turgielach.

Więcej informacji na temat Rejonu Solecznickiego znajdą Państwo stronie internetowej Administracji Samorządu Rejonu Solecznickiego: http://www.salcininkai.lt